‏۱۰ عکسی که سال ۲۰۲۱ در جهان عرب را خلاصه می‌کنند‏ ‏

گاهی که واژه‌ها نمی‌توانند حق مطلب را درباره یک رخداد بیان کنند، یک عکس به هزاران کلمه می‌ارزد و می‌تواند تاریک‌ترین موقعیت‌ها را رویت‌پذیر کند.

سال ۲۰۲۱ آبستن بحران‌ها و وضعیت‌های دشواری بود، اگرچه که تعداد کمی هم دستاورد و نقطه‌ عطف مثبت برای جهان عرب داشت. اکنون با شروع سال جدید ما ۱۰ عکس را انتخاب کرده‌ایم که می‌توانند ابعاد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ورزشی جهان عرب را در کنار تاثیرات جنگ‌ها و مهاجرت‌ها در سال گذشته نشان بدهند.

۱- خشونت دولتی علیه تظاهرکنندگان تونسی

در تونس همیشه شروع چیزها پرسروصدا است. آغاز آتشین سال ۲۰۲۱ هم سالی پر از بی‌ثباتی امنیتی و نوسانات سیاسی فراوان را در مهد انقلاب‌‌های بهار عربی وعده می‌داد.

تظاهرات‌ها و درگیری تظاهرکنندگان با نیروهای امنیتی در تمام طول ماه ژانویه ۲۰۲۱ ادامه داشت؛ چه برای اعتراض به حکومت‌نظامی که دولت اعلام کرده بود، چه برای مطالبه‌ی شرایط معیشتی بهتر و فرصت‌های شغلی بیشتر.

جوانان تونسی برای هفته‌های پیاپی هدف خشونت و برخوردهای نیروهای امنیتی بودند. دیگر روشن شد که بعد از گذشت یک دهه از سقوط «دولت پلیس» در تونس، همچنان رابطه بین مردم و حکومت از جنس تقابل و گاهی هم دشمنی است. فعالان و شاهدان در همان روزها ترسشان را از «بازگشت دولت سرکوبگر»، که پیش از آن در قدرت بود، اعلام کردند.

این همان چیزی است که بسیاری معتقدند در پایان ماه اکتبر با تصمیم رییس‌جمهور قیس سعید برای اعلام «شرایط فوق‌العاده» رخ داد؛ تصمیمی که شامل تعطیلی پارلمان، لغو مصونیت نمایندگان پارلمان و انحلال حکومت نیز می‌شد. برخی این تصمیم را «کودتا علیه دموکراسی» تعبیر کردند. برخی دیگر نیز از این شرایط حمایت کرده و آن را صرفا یک «تنظیمات دوره‌ای» تلقی کردند.

۲- رژه مومیایی‌های سلطنتی

در جشن تاریخی باشکوهی که چهل دقیقه طول کشید، جهان شاهد راهپیمایی ۲۲ مومیایی‌ سلطنتی (۱۸ شاه و ۴ ملکه دوران باستان) بود که در خیابان‌های مرکزی قاهره از موزه مصر در میدان تحریر، جایی که بیش از یک قرن در آن نگه داشته شده بودند، به سمت آخرین آرامگاه خود، موزه ملی تمدن مصری در منطقه فسطاط واقع در جنوب پایتخت، رژه می‌رفتند.

این رژه‌ خیره‌کننده، که ماه آپریل برگزار شد، بزرگترین رخداد فرهنگی سال گذشته در جهان عرب بود و بعد از مدت‌های طولانی اولین رویداد بزرگ در جهان عرب محسوب می‌شد که خبری از خشونت و فاجعه در آن نبود.

۳- همدردی امدادگر اسپانیایی

در ماه می سال ۲۰۲۱ عکسی که مهربانی و دلسوزی یک امدادگر اسپانیایی داوطلب در صلیب سرخ اسپانیا را نشان می‌داد همه‌گیر شد. رفتار مهربانانه این زن با یک مهاجر سنگالی، که تازه خودش را از مرز شهر سئوتا با مراکش به ساحل اسپانیا رسانده بود، مورد توجه رسانه‌ها و کاربران شبکه‌های اجتماعی در جهان قرار گرفت.

پناهجوی سنگالی، که هنگام تلاش امدادگر اسپانیایی برای نجات جان دوستش دچار شوک و فروپاشی عصبی شده بود، به شدت گریه می‌کرد. امدادگر اسپانیایی با دیدن حال او تلاش کرد به او قوت قلب بدهد و این مهاجر پریشانحال را آرام کند.

این لحظه‌ی نمادین در بحبوحه‌ی تنش بی‌سابقه‌ بین مادرید و رباط اتفاق افتاد؛ این تنش وقتی رخ داد که مراکش به بیش از هشت هزار پناهجوی مراکشی و آفریقایی اجازه داده بود به سمت سئوتا در شمال اسپانیا روانه شوند. اسپانیا و اروپا حرکت مراکش را نوعی باج‌گیری و تهدید در واکنش به استقبال اسپانیا از رهبر جبهه جدایی‌طلب پلیساریو تلقی کردند و بر این باور بودند که این کشور به‌عمد در انجام وظایفش برای محافظت از مرزهای مشترک در برابر مهاجرت غیرقانونی و ثبت‌نشده کوتاهی کرده است.

این عکس به‌مثابه یک هشدار برای یادآوری این نکته بود که نباید مهاجران به‌هیچ وجه تبدیل به مهره‌ی بازی‌های سیاسی شوند، چه به‌عنوان اهرم فشار و چه به‌عنوان ابزاری برای تلافی و حل اختلاف.

۴- بیروت تاریک

دشوار می‌توان رنجی را که مردم لبنان در تمام ۳۶۵ روز سال گذشته متحمل شدند در یک عکس نشان داد. به تعداد بحران‌ها می‌تواند تصویر وجود داشته باشد؛ تصویر مردمی که در گرمای سوزان تابستان به‌خاطر قطع برق در بالکن‌ها خوابیده‌اند؛ تصویر دانش‌آموزان وحشت‌زده‌‌ی مدرسه‌ی «فریر» بیروت که در راهروی مدرسه کنار هم جمع شده‌اند، آن‌‌هم در حالی که معلم‌هایشان از احتمال مجروح شدن آن‌ها در درگیری‌های طیونه، که بیرون از مدرسه جریان داشت، در هراس و نگرانی به سر می‌بردند؛ تصاویر درختان و جنگل‌هایی که، در پی شکست کامل مسئولان دولت در خاموش کردن آتشسوزی‌های جنگلی، غرق در شعله‌های آتش بودند؛ و بسیاری تصاویر دیگر.

به هر حال عکسی از «بیروت تاریک» در جولای سال گذشته می‌تواند برای تصویرکردنِ وضعیت این شهر، که روزگاری مملو از نور و زندگی بود، بهترین انتخاب باشد. این وضعیت رو به وخامت بر شهروندان و گردشگران بیروت عزادار، شهری که هرگز ساکت نمی‌شود و به خواب نمی‌رود، اثرات دردناکی باقی گذاشته است.

این تصویر همچنین بازتابی از «سلطه و فساد شرکت برق لبنان و نیز طمع و سلطه‌ی صاحبان کسب‌وکارهای مرتبط با ژنراتورهای برق در بخش خصوصی است».

تصویر سوراخی که این شش زندانی از آن بیرون آمده بودند، برای بسیاری از فلسطینی‌ها و شهروندان جهان عرب، تبدیل به نمادی از «معنای حقیقی یک زندانی آزادشده» بود که منتظر نمی‌شود زندانبان به او آزادی‌اش را بدهد، بلکه خودش آزادی‌اش را به دست می‌آورد

با این وجود، به نظر می‌رسد وضعیت به‌تمامی غم‌انگیز نباشد. دخترانی از نسل جوان لبنان ثابت کرده‌اند که آینده این کشور می‌تواند بهتر باشد. گروهی از دختران دانش‌آموز مدرسه جورج صراف در طرابلس پا پیش گذاشته‌اند و آزارهای کلامی و فیزیکی را که چهار سال از یک معلم متحمل شده‌ بودند فاش کردند. این معلم که یک روزنامه‌نگار معروف هم هست، سامر مولوی نام دارد.

۵- مدال طلای فریال اشرف

فریال اشرف عبدالعزیز، کاراته‌کای مصری، در ماه آگوست سال ۲۰۲۱ مدال طلای مسابقات کاراته المپیک را به‌ دست آورد تا اولین زن عربی باشد که در المپیک توکیو طلا می‌گیرد. او تنها ورزشکار کاروان مصر در المپیک سال گذشته بود که توانست به مدال طلا برسد. مدال فریال اشرف اولین مدال طلای این کشور از المپیک ۲۰۰۴ به بعد نیز بود.

پیروزی تاریخی فریال به‌مثابه ادای احترامی به زنان مصر بود که برای دستیابی به حقوق اولیه‌ی خود و نشان‌دادن ظرفیت‌ها و برتری‌هایشان مبارزه می‌کنند، آن‌هم در حالی که درجات شدیدی از موانع، افکار، کلیشه‌ها و کردارهای مرسوم نابرابر و مردسالارانه را روبه‌روی خود می‌بینند.

۶- تونل آزادی

در ماه سپتامبر سال ۲۰۲۱، شش زندانی فلسطینی توانستند، بدون هیچ کمکی از بیرون، عملیات فرار از زندان فوق امنیتی جلبوع در اسرائیل را به اجرا دربیاورند. آن‌ها از قاشق و دست‌هایشان برای کندن تونلی بلند به سوی آزادی استفاده کردند و صبح روز ششم سپتامبر از آن بیرون آمدند. این رخداد بی‌سابقه باعث شد ادعای «شکست‌ناپذیری» اسرائیلی‌ها در امور اطلاعاتی و امنیتی به چالش کشیده شود.

تصویر سوراخی که این شش زندانی از آن بیرون آمده بودند، برای بسیاری از فلسطینی‌ها و شهروندان جهان عرب، نمادی از «معنای حقیقی یک زندانی آزادشده» بود که منتظر نمی‌شود زندانبان به او آزادی‌اش را بدهد، بلکه خودش آزادی‌اش را به دست می‌آورد. این تصویر برای اسرائیلی‌ها اما نمادی از یک «ناکامی بزرگ»، یک «شکست اطلاعاتی و امنیتی» و یک «فاجعه» بود.

۷- طوفان شاهین

اوایل اکتبر سال گذشته یک طوفان چرخنده شدید دریای عرب و ساحل سلطان‌نشین عمان را درنوردید. این طوفان که «طوفان شاهین» نام گرفت، آثار مخربی بر مسقط و دیگر مناطق عمان باقی گذاشت.

طوفان شاهین، که نخستین طوفان گرمسیری در غربی‌ترین نقطه خلیج فارس بود، گذشته از آسیب‌های مالی و جانی که از خود به جا گذاشت، هشداری غیرقابل انکار و زنگ خطری برای دولت‌های خلیج بود تا به آن‌ها نشان دهد از خطرات و پیامدهای تغییرات اقلیمی در امان نیستند و باید هر چه زودتر برای جلوگیری از انتشار آلودگی‌های منجر به گرمایش جهانی اقدام کنند.

۸- رنج پناهجویان سوریه‌ای

در اکتبر سال ۲۰۲۱ عکسی در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های آنلاین دست‌به‌دست شد که یک پناهجوی سوریه‌ای به نام اسماء الناطور را در حال خداحافظی با همسایه‌ی دانمارکی‌اش پیش از منتقل شدن به «کمپ اخراجی‌ها» نشان می‌داد؛ جایی که مسئولانش این پناهجو و همسرش را، با خودداری از تمدید مجوز اقامت آن‌ها، برای بازگشت به سوریه تحت فشار گذاشته بودند.

لحظه غم‌انگیز وداع، که در اشک‌های این دو زن به وضوح قابل مشاهده است، همدلی گسترده‌ای را برانگیخت و بحث درباره رنج پناهجویان سوریه‌ای از سیاست‌های مهاجرتی سختگیرانه‌ی دولت دانمارک و کشورهای اروپایی را پیش کشید.

با وجود لبخندی که بر چهره پدر و پسر نقش بسته، این عکس با نام «سختی‌های زندگی» منتشر شده است تا بازتابی از پیامدهای یک دهه جنگ برای مردم سوریه باشد

اواسط دسامبر سال گذشته یک قاضی دانمارکی عدالت را در حق اسماء و همسرش اجرا کرد و با حکمش اجازه داد آن‌ها به شرایط معمولی زندگی در دانمارک بازگردند و در آینده نیز محدودیتی برای زندگی در دانمارک نداشته باشند.

۹- سختی‌های زندگی

در همان روزها عکسی دست‌به‌دست می‌چرخید که یک پدر سوریه‌ای قطع‌عضوشده را در حال بازی با فرزند معلولش نشان می داد. کودک بدون برخی از اعضای بدن به دنیا آمده، چون مادرش هنگام حاملگی تحت درمان برای نجات جانش بعد از استنشاق گازهای اعصاب بوده است. پدر هم پای راستش را بر اثر انفجار بمبی در یک بازارچه محلی شهر ادلب سوریه از دست داده است.

با وجود لبخندی که بر چهره پدر و پسر نقش بسته، این عکس با نام «سختی‌های زندگی» منتشر شده است تا بازتابی از پیامدهای یک دهه جنگ برای مردم سوریه باشد. «سختی‌های زندگی» از سوی SIPA (جایزه بین‌المللی عکاسی سینا) به‌عنوان عکس سال انتخاب شد.

۱۰- پیروزی یمن

سال ۲۰۲۱ از اینکه بدون نشاندن لبخند بر لب مردم یمن تمام شود سر باز زد. دلیل این شادی پیروزی بی‌سابقه تیم ملی فوتبال نوجوانان یمن در زمین تیم عربستان در چارچوب مسابقات قهرمانی غرب آسیا ۲۰۲۱ بود.

برد به‌یادماندنی تیم یمن باعث شد مردم یمن با تمایلات سیاسی، وابستگی‌های حزبی و ایدئولوژی‌های گوناگون متحد شوند و این پیروزی را در وطن و دور از وطن جشن بگیرند. تصویر نوجوانانی که جام قهرمانی را در آغوش کشیده بودند و مدال‌هایشان را در دهان گرفته بودند باعث شد روزنه‌ای از امید به اتحاد و نشاط در آینده، در پی سال‌ها جنگ و لشکرکشی، برای یمنی‌ها گشوده شود.