لباس محلی زنان عرب بخشی از میراث کشورشان است، انعکاسی از تاریخ، آداب و رسوم و همچنین تصویری از جامعه و زندگی. لباس‌های سنتی زنان عرب از کشوری به کشور دیگر متفاوت است، چه از لحاظ نام، چه رنگ و پارچه و مواد به‌کاررفته در آن. برخی از آنها هنوز در حال شکوفایی و گسترش و برخی دیگر در مسير انقراض هستند. مد محبوب زنان در کشورهای عربی چیست؟ مشخصات آن چیست؟ آیا کسی سعی در حفظ آن دارد؟ در این مطلب سعی داریم به این پرسش‌ها پاسخ دهیم.

سوريه

در کتاب «لباس فولکلور در جهان عرب» نوشته‌ی نجوا شکری و سلوا هنری که توسط انتشارات علم الکتب منتشر شده، آمده است: «لباس‌های محلی در سوریه خاص و جذاب هستند و شامل بیش از چهل لباس سنتی ازجمله پوشش سر و "بُخْنُق" (نوعی روسری) هستند، برقعی کوچک برای پوشاندن سر، و همچنین خِمار (نوعی روسری یا مقنعه) و عبای سیاه بلند.

یکی از برجسته‌ترین لباس‌ها «مِرْدَن» است که از ابریشم طبیعی ساخته شده است. زن سوری روی لباس خود یک کت با اندازه‌ی متوسط و با دکمه‌ای محکم می‌پوشد و در زیر آن شلواری گشاد قرار می‌گیرد که از پنبه‌ی نازک تهیه و گلدوزی شده است. همچنین روی سر خود پوششی قرار می‌دهد که سه نوع دارد: یکی از آنها شال پنبه‌ای و مربع‌شکل است و نیز نوعی روسری. یکی از مشهورترین لباس‌های محلی زنان سوریه «قفطان» (نوعی پیراهن بلند) کلاسیک است که یکی از فاخرترین لباس‌هاست. لباس‌های سنتی سوریه رنگ‌های تندی دارند، مانند قرمز روشن، آبی، سیاه و سبز. استفاده از این لباس‌ها در حال حاضر نسبت به گذشته کم شده است. برقع به یک لباس سنتی تبدیل شده که به‌ندرت در کشورهای عربی می‌بینیم، مگر در برخی مناطق که هنوز به میراث و لباس‌های سنتی خود پایبند هستند.»

مصر

شهرت زنان در روستاها و شهرهای مصر به پوشیدن «الملایه اللف» برمی‌گردد که یک لباس اصیل عربی است به‌شکل چادر که در میان زنان صحرانشین در کشورهای عربی شروع و به مناطق شرقی مصر، یعنی فایوم و اسکندریه، منتقل و سپس در شهرهای دیگر مصر رایج و تبدیل به لباس دختران روستایی و طبقه‌ی متوسط شد.

براساس کتاب «تاریخ لباس‌های محلی مصر» نوشته‌ی سعد الخادم، این لباس که مربوط به منطقه‌ی «سیوه» مصر است، ابتدا یک لباس مشکی بود که دختران را از بالای سر تا کف پا می‌پوشاند، به همراه یک برقع ضخیم بلند سفید که کل صورت را به جز چشمان پنهان می‌کرد و در زیر آن پیراهن مشکی گلدوزی‌شده بر تن می‌کردند.

با گذشت زمان و با پیشرفت مد، استفاده از ملایه کاهش یافت و محدود به روستاها شد. امروزه این لباس تقریباً به‌طورکامل منقرض شده و فقط برخی از زنان مسن در روستاهای دورافتاده آن را می‌پوشند. نوعی دستمال سر به نام «ابو اویه» هم بود که انواع مختلفی داشت. این نوع دستمال سر در آغاز دوران عثمانی در مصر ظاهر و سپس به اکثر کشورهای حوزه‌ی دریای مدیترانه منتقل شد. در حال حاضر استفاده از آن محدود به گروه‌های سنتی و فولکلوریک است. برقع نیز تا حد زیادی از بین رفته است.

لباس محلی زنان عرب بخشی از میراث کشورشان است، انعکاسی از تاریخ، آداب و رسوم و همچنین تصویری از جامعه و زندگی

لبنان

لباس سنتی زنان لبنانی یک شلوار پهن و یک ژاکت بلند بود که بعداً تبدیل به عبا با تزئینات شد. در تاریخ لبنان، عبا ریشه‌های بسیار کهنی دارد، چون لباس رسمی شاهزاده‌های منطقه‌ی «جبل لبنان» بود. علاوه‌بر عبا، «تنتور» (کلاه مخروطی) به سر زنان لبنانی در منطقه‌ی جبل بود. این کلاه مخصوصِ زنان متأهل در جایگاه‌های اجتماعی مختلف بود.

امروزه این لباس کاملاً منقرض شده و فقط گروه‌های رقص محلی همچون «دبْکه»، از آن استفاده می‌کنند، به‌ویژه گروه‌هایی که در جشن‌های عروسی برنامه اجرا می‌کنند.

اردن

لباس سنتی زنان اردنی لباس بادیه‌نشینان است که شامل «شَنبر» (نوعی پوشش سر) است، ساخته‌شده از پارچه‌ی سیاه یا از سیاه و سفید که روی سر پیچیده می‌شود و و روی آن «هبریه» قرار می‌گیرد که نواری ابریشمی است.

لباس بدن شامل یک لباس مشکی بلند است که «ملس» یا «ابو رویشه» نامیده می‌شود و روی آن لباسی تزئین‌شده و رنگی به نام «المدرقه» یا «صایه» پوشیده می‌شود. این لباس با نخ آبی یا مشکی و با دست گلدوزی می‌شود.

در میان لباس‌های سنتی زنان اردنی لباسی هم به نام «ابو درین» وجود دارد که بدون آستین است و پیراهنی در زیر آن پوشیده می‌شود. همچنین عبایی سه‌لایه که روی آن کت کوتاهی به نام «الدامر»، تهیه‌شده از پارچه‌ی پشمی، قرار می‌گیرد. از دیگر لباس‌های خاص زنان اردن می‌توان به کمربند «الشویْحی» اشاره کرد که از حریر گلدوزی‌شده دوخته می‌شود با منگوله‌هایی که تا زانو می‌رسند. این کمربند امروزه دیگر استفاده نمی‌شود.

الجزایر

«ملحفه» لباسی است مختصِ زنان الجزایری، شامل پارچه‌ای سفید که زنان آن را نیمه‌باز روی بدن خود می‌پیچند و «عجار» که پارچه‌ای بزرگ است که قسمتی از سر را می‌پوشاند، به‌طوری‌که فقط چشم‌ها قابل مشاهده هستند و «محرمه» که روی سر قرار می‌گیرد و در کنار همه‌ی اینها شلوار گشادی هم پوشیده می‌شود.

نوعی چادر نیز به نام «حایک» وجود دارد که از سر تا مچ پا می‌آید و امروزه دیگر در حال انقراض است. این لباس از ابریشم تهیه شده و رنگ آن سفید است و نشان‌دهنده‌ی پرچم اسلام و صلح است. از معروفترین انواع حایک‌ها می‌توان به حایک گلدار و «عشعاشی» و «لاموسلین» اشاره کرد که گلدار و زردرنگ است. همچنین انواع دیگری از حایک به نام «المرمه» و «الاغواطی» نیز وجود دارد.

تونس

لباس محلی زنان تونس «سفساری» است که هنوز هم نمادی از هویت تونس است. این لباس سنتی زنان از ابریشم یا پنبه تهیه می‌شود و شامل یک تکه‌پارچه‌ی بزرگ است و زنان با آن تمام بدن خود را می‌پوشانند.

تاریخچه‌ی سفساری به اندلس بازمی‌گردد و با ورود پناهندگان اندلس به منطقه‌ی مغرب عربی منتقل گشت تا اینکه در قرن شانزدهم لباس سنتی تونس شد، اما امروزه کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

موريتانی

«ملحفه» لباس محبوب و اصلی زنان موریتانی است که آنها را از دیگر زنان عرب متمایز می‌کند. این لباس یکی از معدود لباس‌های سنتی است که هنوز تغییر نکرده است. ملحفه یک لباس یک‌تکه با طرح و رنگ‌های زیبا و پارچه‌های مجلل است که بدن زن را از بالای سر تا پا می‌پوشاند و با گره‌زدن آن در یک طرف از بدن پوشیده می‌شود. این گره اجازه می‌دهد تا دست راست و سر بیرون باشد و با قسمت وسط آن سر را می‌پوشانند و قسمت باقی‌مانده روی دست چپ قرار می‌گیرد و به این شکل، ملحفه همه‌ی قسمت‌های بدن را می‌پوشاند.

لباس‌های زنان موریتانی را می‌توان به چند نوع تقسیم کرد، ازجمله «خلیظ» و «خیاطه» که در زندگی روزمره استفاده می‌شوند و «کانیبو» و «سوار» که زنان در مناسبت‌های مختلف مانند جشن عروسی و عیدها، بر تن می‌کنند و «رقیق» که دختران جوان آن را می‌پوشند.

عُمان

لباس‌های محلی زنان در عمان بر اساس مناطق متفاوت است و نشان‌دهنده‌ی محیطی است که زنان در آن زندگی می‌کنند. این تفاوت در گلدوزی و شکل خلخال‌ها و نقش قهوه‌جوش‌های سنتی و خنجرها بر لباس‌ها نمایان می‌شوند. علی‌رغم تفاوت‌ها، عنصر اساسی مشترک در این لباس‌ها پوشش سر است که به نام‌هایی مانند «لحاف وقایه» (پوشش محافظ) و «لیسو» و «فقه» شناخته می‌شود.

زنان عمانی در تزئین سرپوش با استفاده از پولک و مهره‌های رنگی ماهر هستند و به لبه‌هایش نخ‌هایی رنگی می‌دوزند که به‌عنوان «شلاشف» شناخته می‌شود. در میان لباس‌های زنان عمانی «ثوب»، «دشداشه» یا «کندوره» هم وجود دارد كه پیراهن‌هایی هستند با آستین‌هایی گلدوزی‌شده با مهره و پولک. زنان عمانی همچنین شلوارهایی می‌پوشند از بالا گشاد و از پایین باریک که طرح‌های متنوع و گلدوزی دارند.

قطر

دختران جوان قطری در گذشته از «بُخنَق» برای پوشاندن سر استفاده می‌کردند. بخنق شامل یک پارچه‌ی حریر شیفون سیاه و شفاف است که معمولاً با نخ‌های طلا و نقره گلدوزی شده و با «دراعه» (ثوب) که لباسی است بلند و گلدوزی‌شده، پوشیده می‌شود. برخی از دختران جوان نیز در عروسی‌ها، جشن‌ها و مناسبت‌ها از دراعه‌های گلدوزی‌شده و ثوب‌های نخی استفاده می‌کنند.

ازجمله لباس‌های خاص زنان قطری می‌توان به «ثوب النشل» اشاره کرد که لباس گشاد گلدوزی‌شده‌ای است که معمولاً در مناسبت‌ها پوشیده می‌شود و از حریر نازک ساخته شده و همه‌جای آن با نخ‌های طلایی گلدوزی شده و رنگ‌های آن معمولاً قرمز، سبز و سیاه هستند. علاوه‌براین، عبای رویی حریری هم می‌پوشند که به همراه «شیله» (نوعی شال عربی) نازک گلدوزی‌شده یا با مهره‌های ظریف‌کاری‌شده تزئین می‌شود. زنان مسن نیز عبای رویی و ثوب و دراعه می‌پوشند.

عراق

لباس محلی زنان در شهرها و روستاهای عراق تفاوت چندانی با لباس‌های محلی زنان منطقه‌ی شام ندارد. این لباس شامل شلوارهای گشاد، پیراهن و دراعه است، پیراهنی جلو باز که با دکمه بسته می‌شود. زنان عراقی همچنین ثوب (قبا یا زبون یا عبا) می‌پوشند که تا زیر زانو می‌رسد و از ابریشم یا پارچه‌ی پشمی تهیه می‌شود. لباس هاشمی و عبا هم در میان این لباس‌ها وجود دارد که لباس اصلی زنان عراقی است که آن را روی لباس می‌پوشند، مانند «حبره» و ملحفه، و همچنین پوشش صورت که «بیجه» نام دارد.

زنان بغدادی عبا را لباس افتخار و نشانه‌ی وضعیت مالی خوب می‌دانستند که در قدیم سفید و گلدوزی‌شده بود، اما پس از سقوط بغداد به‌دست مغولان و به‌نشانه‌ی اندوه زنان بغداد برای شهر سوخته‌شان، رنگ آن به مشکی تغییر یافت. عبای زنان بغداد هنوز در برابر مدرنیته مقاومت می‌کند و تاکنون شکل و تاریخ خود را حفظ کرده و در برخی از شهرهای جنوب و مناطق محلی و روستایی خودنمایی می‌کند.

سودان

«ثوب» سودانی نشان‌دهنده‌ی لباس ملی مختص‌به زنان سودانی است. این لباس با پیچاندنش بر بدن زن پوشیده می‌شود و بخشی از آن سر را می‌پوشاند. زنان سودانی علاقه‌ی زیادی به پوشیدن پیراهن بلند، دامن و بلوز متناسب با رنگ ثوب و کیف و کفش دستی دارند تا شیک‌پوشی را به همراه دیگر زیورآلات به غایت برسانند. آنها به لباس‌های رنگ روشن بسیار علاقه دارند.

زنان شاغل در سودان لباس کاملاً سفید می‌پوشند که گاهی گل و طرح‌های رنگی روی آن دیده می‌شود. ثوب سودانی از مرزهای سودان فراتر رفته و در سومالی و جیبوتی نیز طرفدار دارد.

یمن

لباس‌های زنان یمنی از لباس‌های دیگر متمایز است، زیرا از یک تمدن باستانی نشأت می‌گیرد. زن یمنی زیر عبای سنتی «صنعا» یا «ستاره» از ثوب استفاده می‌کند که هنوز هم یکی از بارزترین ویژگی‌های لباس سنتی زنان در پایتخت یمن است. عبای سنتی صنعا یک قطعه‌پارچه‌ی پنبه‌ای مربع‌شکل است که ابتدا سفیدرنگ بوده و بعدها با اشکال هندسی به رنگ قرمز و سیاه تزئین شده و با طرح‌ها و تزئینات شلوغ در وسط، لبه‌ها و گوشه‌ها به شکل امروزی درآمده است.

شهر عدن از همان اوایل تاریخ خود با نوعی لباس سنتی شناخته می‌شد. زنان این شهر لباسی به نام «المذیل البدوی» می‌پوشیدند که در شبه‌جزیره‌ی عربستان رایج بود و از پنبه و ابریشم دوخته می‌شد. «قنبع» نیز یکی از لباس‌های عروس‌های صنعا بود که شکل مخروطی داشت و روی سر قرار می‌گرفت و امروزه به‌شکل بسیار محدودی از آن استفاده می‌شود.

در میان پوشش‌های سر زنان یمنی «قرقوش» هم دیده می‌شود که به دختران جامعه‌ی یهودی محدود شده است. زنان یمنی «المشقر» هم روی سر خود می‌گذارند که دسته‌ای است از ریحان و گل برای تزئین سر و ایجاد بوی خوب. نوعی پوشش سر نیز به نام «مقرمه» استفاده می‌شد که به‌وسیله‌ی آن المشقر را در وسط سر مو محکم می‌کردند. امروزه تا حد زیادی این پوشش‌ها از بین رفته است.

عربستان سعودی

عبای سعودی به‌دلیل جالب‌بودن تاریخ و طرحش متمایز است، چراکه شبه‌جزیره‌ی عربستان از قدیم به‌دلیل لباس‌های گشاد و ظریف خود که با تغییراتی شکل اصلی خود را هنوز حفظ کرده، مشهور بوده است.

«ثوب نشل نجدی» یکی از مشهورترین و بهترین لباس‌های زنانه در عربستان سعودی به‌شمار می‌آید. این لباس با برش وسیع و نخ‌های طلایی که به شیوه‌ای ظریف روی آن دوخته شده‌اند، شناخته می‌شود. ثوب مشکی با گلدوزی نخ‌های طلایی یکی از بهترین ثوب‌ها به‌شمار می‌رود. این لباس اصلی‌ترین لباس بیرونی زنان است و نام آن با توجه به هر منطقه متفاوت است. از انواع آن می‌توان به «دراعه» و «زبون» و «سحابی» و «متروک» و «مقبل» و «مزغون» اشاره کرد که همه‌ی آنها گشاد هستند. پوشش‌های سر نیز، براساس مناطق، نام‌های متفاوتی دارند، مانند «مسفع»، «عصابه»، «محرمه»، «مدوره»، «قناع» و «بیرم».