روزها پشت میز ریاست و شب‌ها پشت فرمان… یک راننده تاکسی زن در خیابان‌های عربستان سعودی

«تمام ماجرا از ‌کل‌کل و شرط‌بندی با یکی از دوستانم شروع شد. او باورش نمی‌شد این کار را بکنم و فکر می‌کرد همه‌اش شوخی است. اما من انجامش دادم»؛ این شروع صحبت‌های وداد عبدالله، یکی از اولین زنان راننده تاکسی در عربستان سعودی، درباره تجربه‌ی بی‌نظیر خود در کشوری است که طی سال‌های اخیر شاهد تغییراتی در جامعه‌ی محافظه‌کارش بوده است.

زن‌ها بیشتر از مردها شگفت‌زده می‌شدند

این زن جوان که تنها ۳۱ سال دارد، در گفت‌‌وگو با رصیف۲۲، می‌گوید در جامعه‌ای به‌تمامی تحت سلطه مردان، که نه فقط رانندگی زنان را ممنوع کرده بلکه تنها و بی‌حجاب بیرون‌رفتن آن‌ها را هم برنمی‌تابد، انتظار داشته بیشتر شاهد تعجب و هشدارهای مردها باشد، «اما در واقع من از برخی دختران هم‌جنس خودم با شگفتی و هشدار روبه‌رو شدم. در مقابل، مردانی بودند که رفتار حمایتگرانه داشتند و می‌گفتند به زنان کشورشان که سخت کار می‌کنند مفتخرند. البته این خودش برایم یک شگفتی از جنس مثبت بود و من را برمی‌انگیخت که به شغل دوم‌ خود ادامه دهم».

هیچ آمار رسمی از تعداد زنان راننده تاکسی در عربستان سعودی وجود ندارد، اما به‌گفته وداد، تعداد آن‌ها بیشتر از تعداد انگشتان یک دست نیست

امروز دیگر وداد تنها زنی نیست که به این کار مشغول است؛ شغلی که در تمام تاریخ پادشاهی سعودی اختصاص به مردان داشته، به‌ویژه آسیایی‌هایی که در این کشور کار می‌کنند. با این وجود می‌توانیم بگوییم او یکی از پیشگامان این جریان است. در حالی که مشتریان وداد از جنسیت‌های مختلف هستند، همکاران هم‌جنسش که یک سال بعد از او کارشان را شروع کرده‌اند بیشتر در کار جابه‌جایی مسافران زن هستند.

هیچ آمار رسمی از تعداد زنان راننده تاکسی در عربستان سعودی وجود ندارد، اما به‌گفته وداد، تعداد آن‌ها بیشتر از تعداد انگشتان یک دست نیست.

من واقعا عاشق این کارم

وقتی وداد تصمیم گرفت وارد حرفه رانندگی تاکسی شود دنبال شغل نمی‌گشت و زیر فشار مالی هم نبود. او بعد از تحصیل در رشته کارشناسی مطالعات کودک دانشگاه ملک عبدالعزیز پیشنهادهای شغلی مختلفی دریافت کرد، مانند مسئول دپارتمان تغذیه‌ی یک مدرسه در شهر جیزان واقع در جنوب‌غربی عربستان سعودی. همچنین او کمی بعد به‌عنوان مدیر دپارتمانِ یک موسسه آموزشی در ریاض مشغول به کار شد.

«فکر این کار به‌عنوان نوعی چالش یا ماجراجویی به سرم زد. برخی همکارانم فکر می‌کردند این یک ایده‌ی گذراست که در لحظات سرخوشی به سرم زده، حتی پدر و مادرم هم فکر می‌کردند شوخی می‌کنم. اما وقتی مدرک رانندگی تاکسی من را دیدند، فهمیدند جدی بوده‌ام و حالا دیگر آن را پذیرفته‌اند. با همکاران و مدیرانم در جایی که کار می‌کردم نیز همین قصه را داشتم، اما اکنون آن‌ها من را ستایش می‌کنند و می‌گویند شخصیت مسئولی هستم که زمانم را برای تأمین آینده‌ سرمایه‌گذاری می‌کنم».

وداد در ابتدای مسیرش و پیش از اینکه با نرم‌افزارهایی مثل «کریم» (Careem) و «اوبر» (Uber) کار کند، در نرم‌افزار کرایه تاکسی «موجّه» ثبت نام کرد؛ «من با همه اپلیکیشن‌ها کار می‌کنم و از هر جایی درخواست برسد قبول می‌کنم».

از اواخر سال ۲۰۱۹، وداد شغل اولش را ترک کرد تا در بخش اداری یکی از بیمارستان‌های بزرگ ریاض مشغول به کار شود. او بعد از پایان شیفت کاری‌اش سوار ماشین می‌شود و شغل دومش را شروع می‌کند؛ «من حدود ۱۶ ساعت در روز کار می‌‌کنم، هشت ساعت در بیمارستان و هشت ساعت در تاکسی». البته وداد این روزها به فکر تغییر شغل است و می‌خواهد هم‌زمان با کار کردن به‌عنوان راننده تاکسی، بعد از مدتی به سراغ کار در شبکه‌های اجتماعی برود.

شاید برخی بپرسند چرا زنی که شغل خوب و مدرک دانشگاهی دارد از مقامش استعفا می‌دهد تا هم‌زمان با یک شغل دیگر به رانندگی تاکسی مشغول باشد؟ پاسخ وداد این است که «رانندگی تاکسی با اپلیکیشن‌ها درآمد خوبی دارد. من روزی ۵۰۰ ریال سعودی (حدود ۱۳۰ دلار آمریکا) درآمد دارم. ضمن اینکه این شکل از زمان‌بندی ساعت‌های کاری استقلال من را تضمین می‌کند و محدودیت کمتری نسبت به شغل‌های سنتی دارد».

دوستی‌ها و فرصت‌های جدید

وداد با داشتن سه سال تجربه در این شغل می‌گوید «به‌شخصه با هیچ مشکلی در این شغل روبه‌رو نشده‌ام. اگر می‌شدم، خیلی وقت پیش این شغل را رها می‌کردم. برعکس، این شغل درآمد، جسارت و اعتماد‌به‌نفس خوبی برای من به ارمغان می‌آورد. فراموش نکنید ما در جامعه‌ای بودیم که اگر زنی در خیابان با برادرش مواجه می‌شد حق نداشت با او صحبت کند. امروز خیلی از مشتریان من مرد هستند. با آن‌ها حرف می‌زنم. آن‌ها هم معمولا دوباره برای استفاده از خدمات من سراغم را می‌گیرند. این شغل دوستی‌هایی برای من ساخته، از جمله دوستی که کمک کرد من در شرکت‌ها به‌عنوان تولیدکننده محتوا کار پیدا کنم، شغلی که به زودی ‌جدی‌تر سراغش خواهم رفت».

از همین رو، وداد به دختران سعودی توصیه می‌کند برای تصمیم‌گیری درباره حرفه‌ای که می‌خواهند در آن مشغول شوند «تجربه کنند»؛ «این چیزها را از قبل قضاوت نکنید. به ظاهر ماجرا یا آنچه که جامعه می‌گوید نگاه نکنید. اگر کار نیازمند کار هستید و انگیزه و صبر دارید، فقط امتحانش کنید. اگرچه که شغل ما بردباری زیادی می‌خواهد، چون ما با افراد مختلفی سروکار داریم و هر ساعت چهره جدیدی می‌بینیم».

آیا به همه مسافرانی که سوار ماشینت می‌شوند اعتماد داری؟ از بعضی‌هایشان نمی‌ترسی؟ این‌ها سوال‌های منطقی و به‌جایی از یک زن است که به‌عنوان راننده تاکسی در یک کشور عربی کار می‌کند. وداد جواب می‌دهد که «من تا حالا در این شغل هیچ آزار و اذیتی را تجربه نکرده‌ام، به‌ويژه از سوی مردان. از طرفی، من با اپلیکیشن‌هایی کار می‌کنم که امکان چک کردن مشخصات مسافران را در اختیارم می‌گذارند. پس می‌توان آن‌ها را پیدا کرد. اما حتی اگر با موقعیتی مواجه شوم که فردی بی‌ادبی کند یا رفتار نامناسبی داشته باشد، سفرم را با او ادامه نمی‌دهم. بدون هیچ ترسی او را از ماشینم پرت می‌کنم بیرون و خیلی ساده به پلیس زنگ می‌زنم. ما در کشور امنی هستیم و فکر نمی‌کنم کسی جرأت چنین کارهایی را داشته باشد».

اما وداد درباره نوع متفاوتی از آزار با ما حرف می‌زند؛ «اول‌هایش کمی زودرنج بودم و با هر رفتار بی‌ادبانه‌ای سریع عصبانی می‌شدم. بعضی از مسافرها را از ماشین بیرون می‌انداختم، چون می‌کوشیدند در زندگی خصوصی من سرک بکشند. بعضی از آن‌ها غر می‌زدند که چرا حجاب ندارم. بعد با حالتی برانگیزاننده برایم یک سری استدلال و قصه می‌بافتند تا اینکه من به نقطه جوش می‌رسیدم و آن‌ها را از ماشین پیاده می‌کردم. نمی‌توانستم بفهمم چه ربطی بین شغل من و حجاب من هست».

در همان دوره، او بازخوردهایی به‌تمامی مثبت از دیگر مشتریانش می‌گرفته است. «هنوز یادم هست که شیرین‌ترین تعریف را از زبان دو کودک شنیدم که همراه مادرشان سوار ماشینم شده بودند. آن روز یکی از آن دو بچه به مادرش گفت 'چرا یاد نمی‌گیری مثل اون رانندگی کنی؟' و بعد برادر کوچکش پرید وسط حرف و گفت 'اون از بابا هم بهتر رانندگی می‌کنه'. این تعریف به من انرژی مثبت و پشتیبانی خیلی زیادی داد، چون از زبان دو کودک می‌آمد و بچه‌ها اصلا اهل تعارف و چاپلوسی نیستند».

یک بار مسافرم را فراموش کردم

وداد مسافرهایی را ترجیح می‌دهد که حرف می‌زنند و شوخ‌طبع هستند. گپ زدن با مسافر، به‌ویژه وقتی مقصد سفر جای دوری است، حس خوبی دارد. او در این مدت با موقعیت‌های بامزه‌ای مواجه شده، اما هیچکدام قابل مقایسه با روزی که مسافرش را فراموش کرد نیستند. چطور؟

وداد باور دارد که زن سعودی توانسته‌ کلیشه‌‌ای را بشکند که به او تلقین می‌کرد نقشش فقط ازدواج کردن و بچه‌دار شدن است

وقتی با لبخند از این ماجرا یاد می‌کند، «یک روز مسافری را سوار کردم تا به خانه‌اش برسانم. از سر اتفاق، بخشی از مسیر خانه‌ی او همان مسیری بود که به خانه‌ی خودم منتهی می‌شد. مسافر خیلی ساکتی بود و برعکس دیگر مسافرها اصلا حرف نمی‌زد، برای همین به‌کل فراموش‌اش کردم. گوشی را چک کردم و دیدم درخواست سفری ندارم، پس تصمیم گرفتم تعطیل کنم و بروم خانه. اتفاقی که سرم را به عقب برگرداندم دیدم آن خانم هنوز در ماشین من نشسته است و فکر می‌کند در مسیر درستی هم هستیم. به او گفتم مسیر را اشتباه آمده‌ام، سپس دور زدم تا از مسیر جدیدی او را به مقصد برسانم».

زنان حقشان را می‌خواهند

وداد به آینده زنان در عربستان سعودی خوشبین است، در عین حال حواسش به این هم هست که سه سال طول کشیده تا به اینجا برسد و هنوز زمان لازم است. «ما در جامعه‌ای هستیم که نیمی از آن پذیرش این گشایش فضا را دارند و نیمی دیگر از آن هنوز با وضعیت جدید کنار نیامده‌اند. این را باید درک کنیم. به هر حال، نشانه‌ها حاکی از این هستند که زنان عربستان سعودی در مسیر پیشرفت قرار گرفته‌اند. در دو سال گذشته ما شاهد دختران دانشجویی بوده‌ایم که در کافه‌ها و فروشگاه‌ها به‌عنوان صندوقدار کار می‌کنند. گارسن‌های زن در رستوران‌ها را داریم و زنان قهرمانی که در دنیای ورزش مشغول به فعالیت هستند. یک‌سال‌ونیم پیش بود که با اولین زن تعمیرکار ماشین در عربستان سعودی آشنا شدیم».

بر همین اساس، وداد باور دارد که زن سعودی توانسته‌ کلیشه‌‌ای را بشکند که به او تلقین می‌کرد نقشش فقط ازدواج کردن و بچه‌دار شدن است. این زن کلیشه‌ی دیگری را نیز شکسته‌ که در بسیاری از رسانه‌ها تبلیغ می‌شد، کلیشه‌ی زن مرفهی که همواره در حال خرید و مسافرت است.

شایان یادآوری است که زنان عربستان سعودی سال ۲۰۱۸ توانستند حق رانندگی را به دست بیاورند، آن هم بعد از آنکه پادشاه سعودی ملک سلمان بن عبدالعزیز در ۲۶ سپتامبر ۲۰۱۷ فرمانی صادر کرد که بر اساس آن زنان در صورت رعایت موازین دینی و شرعی اجازه رانندگی پیدا کردند.

امروز زن سعودی می‌تواند بدون حجاب رانندگی کند، حتی اگر مردی در کنارش باشد که هیچ نسبت خویشاوندی با او ندارد. تا پیش از آن اگر زنی هنگام رانندگی دستگیر می‌شد، جریمه و زندان انتظارش را می‌کشید.

در طول دو سال گذشته وضعیت زن سعودی تغییر کرده، اگرچه به تمام حقوقش دست پیدا نکرده است. در سال ۲۰۱۹ قانونی تصویب شد که بر اساس آن هر زن بالای ۱۸ سالی می‌تواند بدون رضایت والدینش ازدواج کند و به نام خودش حساب بانکی باز کند، چیزی که تا پیش از ۲۰۱۸ ممنوع بود. درصد زنان شاغل در عربستان سعودی طی پنج سال گذشته دوبرابر شده است. علاوه بر این‌ها، زنان عربستان سعودی دیگر می‌توانند پاسپورت مستقل داشته باشند و به‌تنهایی مسافرت بروند یا زندگی کنند.