20 أکتبر 2011 تنها 8 ماه پس از شروع انقلاب در لیبی، معمر قذافی به‌دست انقلابیون افتاد. همان موقع ویدیوهایی از دستگیری او همراه با ضرب و شتم منتشر و پس از مدتی کوتاه، اخباری مبنی بر کشته شدن و دفن او در محلی ناشناخته منتشر شد و در نهایت پرونده فردی که سال‌ها برای رهبری جهان عرب، کشورهای آفریقایی و اسلامی تلاش کرده بود، برای همیشه بسته شد.

چنین بود که داستان «معمر محمد عبدالسلام ابومنیار القذافی»، فردی که سال 1942 در روستای «جهنم» در شهر «سِرت» لیبی متولد شده بود، به پایان رسید.

یاسمینه خضرا، نویسنده‌ی الجزایری، در کتاب «لیلة الریّس الأخیرة» (آخرین شب رئیس جمهور) که توسط انتشارات جولیار منتشر شد، داستان زندگی قذافی را این‌گونه روایت می‌کند که او در کودکی طعم فقر و ذلت را چشیده بود و این دو عامل او را بر آن داشت تا علیه قبیله‌ی خود بتازد و به‌خلاف دیگر اعضای خانواده به تحصیلات خود ادامه دهد و در نهایت از دانشگاه‌های بریتانیا فارغ التحصیل شود و در ارتش لیبی مدارج ترقی را طی کند.

دکتر محمد المقریف در کتاب «کودتا به رهبری یک جاسوس» به ورود قذافی در دوره‌ی نوجوانی به کالج مِصراته می‌پردازد. نویسنده در این کتاب بیان می‌کند که قذافی به‌خاطر خبرچینی علیه دانشجویانی که فعالیت سیاسی می‌کردند در این کالج پذیرفته شد. او برای دستگاه‌های امنیتی رژیم پادشاهی آن زمان خبرچینی می‌کرد.

داستان زندگی قذافی از آغاز تا پایان فراز و نشیب‌های بسیار داشت. او رویاهایی در سر می‌پروراند که برخی از آن‌ها مانند ساخت بمب هسته‌ای، سوداهایی بزرگ بودند و برخی دیگر مانند سریال تلویزیونی که بر اساس فیلم‌نامه‌ی او قرار بود در ماه رمضان سال 2011 پخش شود، کوچک، اما در نهایت همه‌ی این رویاها با او در ناکجاآباد دفن شدند.

مشهورترین رویاهای قذافی کدام‌اند؟

بمب هسته‌ای

روزنامه‌ی ایندیپندنت بریتانیا 15 سپتامبر 2008 از پیشرفت برنامه‌ی هسته‌ای لیبی با کمک عبدالقدیر خان، دانشمند پاکستانی خبر داد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز گزارشی در این باره منتشر کرد و در آن مدعی شد که تماس‌های لیبی با عبدالقدیر خان از سال 1984 آغاز شده بود.

پس از حمله‌ی آمریکا به عراق در سال 2003، قذافی با منحل‌کردن و پایان‌دادن به برنامه‌ی هسته‌ای لیبی موافقت کرد. اقدامات مربوط به انحلال صنعت هسته‌ای لیبی در سال 2004 آغاز شد و 6 سال متوالی به طول انجامید.

طرح‌های وحدت‌آفرین

قذافی چندین طرح وحدت‌آفرین را با همکاری چندین کشور عربی آغاز کرد اما همه‌ی آن‌ها شکست خوردند. از جمله طرح‌های او اتحاد جمهوری‌های عربی با مصر و سوریه در سال 1971 بود. از دیگر طرح‌های او که به‌سرعت شکست خورد طرح اتحاد لیبی با تونس و تشکیل کشور «جمهوری عربی اسلامی» بود که در 12 ژانویه 1974 ارائه شد و تنها 24 ساعت دوام آورد.

ابتدای قرن 21 معمر قذافی کتابی تحت عنوان «الکتاب الأبیض» (کتاب سفید) تألیف کرد. او در این کتاب طرح ادغام اسرائیل و فلسطین و تشکیل کشور اسراطین را ارائه داد

رودخانه‌ی بزرگ مصنوعی

سایت شبکه‌ی خبری الجزیره روز 28 اکتبر 2010 از یک توافق میان لیبی و ترکیه برای ساخت بزرگ‌ترین رود مصنوعی جهان خبر داد؛ خبری که موجب باز شدن پرونده‌ی بحران آب در لیبی شد و طرح مبالغه‌آمیز ساخت رودخانه‌ی مصنوعی عظیم در لیبی را زیر سؤال برد. از این طرح به عنوان «هشتمین سازه»‌ی عجیب جهان نام برده می‌شد. بر اساس آمارهای رسمی، دولت لیبی برای پیش‌بردن این طرح بیش از 9 میلیارد دینار لیبی (معادل تقریباً 11 میلیارد دلار آمریکا) هزینه کرد. هدف از این طرح، جمع‌آوری و انتقال سفره‌های آب زیرزمینی جنوب کشور به مناطق مسکونی شمال لیبی بود.

تشکیل کشور «اسراطین»

ابتدای قرن 21 معمر قذافی کتابی تحت عنوان «الکتاب الأبیض» (کتاب سفید) تألیف کرد. او در این کتاب طرح ادغام اسرائیل و فلسطین و تشکیل کشور اسراطین را ارائه داد. او در مقاله‌ای در روزنامه‌ی نیویورک تایمز نوشت: «جنگ برای به‌دست‌آوردن غزه به تولید خشونت بیشتر منجر می‌شود تا جایی که در نهایت اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها با تشکیل یک کشور به نام اسراطین که مردم هر دو کشور در صلح و آرامش در آن زندگی کنند، موافقت خواهند کرد.»

تجزیه‌ی سوئیس

تلویزیون سوئیس 4 سپتامبر 2009 اعلام کرد که سرهنگ قذافی طی درخواستی رسمی از مجمع عمومی سازمان ملل متحد، تجزیه‌ی سوئیس و تقسیم آن میان کشورهای مجاور را خواستار شده است. قذافی جولای 2009 این درخواست را در نشست گروه 8 در ایتالیا مطرح کرد. او این طرح را پس از بازداشت یکی از فرزندانش به خاطر بدرفتاری با دو کارمندش توسط دولت سوئیس ارائه داد.

خودروی موشکی جمهوری لیبی

جولای 2015 تصویر یک خودرو منتشر گردید و گفته ‌شد که قذافی در سال 2009 آن را طراحی کرده است. او این خودرو را بهترین خودرو جهت حل معضل حمل‌ونقل و تصادف در کشور توصیف کرد و آن را «موشک جمهوری لیبی» نامگذاری کرد.

نخستین بار از این خودرو در همایش سازمان اتحاد کشورهای آفریقایی رونمایی شد. قرار بود تولید خودروی موشک جمهوری لیبی پس از ساخت و تکمیل کارخانه و انبار خودرو در شهر طرابلس لیبی آغاز شود.

سریالی که فیلم‌نامه‌اش را نوشته بود

روزنامه القدس العربی روز 10 سپتامبر 2010 به نقل از فضل عفاش، نویسنده و رمان‌نویس اهل سوریه از آغاز فیلم‌برداری سریال «فرار به جهنم» که فیلم‌نامه‌ی آن توسط معمر قذافی نوشته شده، در آینده‌ی نزدیک خبر داد. عفاش به روزنامه‌ی القدس العربی گفته بود که او و شرکت سوریِ تولیدکننده‌ی سریال در انتظار افتتاح قریب‌الوقوع تصویربرداری این سریال توسط سرهنگ هستند. او این سریال را کاری فوق‌العاده و با تکنولوژی بالا توصیف کرده و گفته بود که سریال موردنظر پیرامون زندگی قذافی است و محیی اسماعیل، هنرپیشه‌ی مصری که به معمر قذافی شبیه است، نقش اول سریال را ایفا خواهد کرد.

ترور عادل امام

روزنامه‌ی النهار لبنان در تاریخ 10 ژانویه 2014 به نقل از محمد عشوب، کارشناس مصری گریم نوشت که قذافی پس از اجرای نمایش کمدی «الزعیم» (فرمانده) قصد جان عادل امام، بازیگر مشهور مصری را کرده بود. قذافی پس از آن‌که مطلع می‌شود امام نقش او را در آن نمایش کمدی ایفا کرده تصمیم به ترور وی می‌گیرد. به گفته‌ی عشوب، قذافی برای ترور امام درخواست اجرای نمایش کمدی الزعیم را در لیبی کرد.

عشوب در ادامه می‌گوید: «یکی از دوستان من که با دستگاه اطلاعاتی لیبی ارتباط دارد از این تصمیم رژیم لیبی پرده برداشت و من پس از اطلاع نزد عبدالله منصور، وزیر اطلاع‌رسانی مصر رفتم و به او هشدار دادم که اگر در لیبی برای عادل امام اتفاقی بیافتد بحران دیپلماتیک بزرگی در سطح کشورهای عربی رخ می‌دهد و او باید فوراً دستور لغو اجرای نمایش کمدی (الزعیم) را در لیبی صادر کند. سرانجام چنین شد و پس از آنکه سفر عادل امام به لیبی لغو شد، قذافی فوراً دستور بازداشت وزیر اطلاع‌رسانی لیبی را صادر کرد.»

جولای 2015 تصویر یک خودرو منتشر گردید و گفته ‌شد که قذافی در سال 2009 آن را طراحی کرده است. او این خودرو را بهترین خودرو جهت حل معضل حمل‌ونقل و تصادف در کشور توصیف کرد 

شخصیت عجیب‌وغریب

قذافی به «بزرگ حاکمان عرب» و «پادشاه پادشاهان آفریقا» مشهور بود و علاقه‌مند بود که با ویژگی‌هایی که بر عجیب‌وغریب بودنش دلالت دارند مورد خطاب قرار بگیرد. بارها سخنان «حکیمانه»ی او مورد تمسخر مردم عرب قرار گرفت. از مشهورترین سخنان جالب قذافی می‌توان به جملات زیر اشاره کرد: «شکسپیر اصالتاً عرب است و همان (شیخ زبیر) است.»؛ «پدر اوباما همان حسین ابوعمامه (حسین عمامه‌دار) است»؛ «همه‌ی زنان حق کاندیداتوری دارند چه زن باشند و چه مرد.»؛ «احترام به والدین از اطاعت از پدر و مادر واجب‌تر است»؛ «تفاوت میان زن و مرد این است که زن مؤنث است و مرد مذکر.»؛ «الثورة» (انقلاب)، مؤنت «الثور» (گاو نر) است.» و «لازم است جنسیت مرگ و این‌که آیا مؤنت است یا مذکر، شناسایی شود. اگر مذکر بود باید تا آخر با آن مبارزه کرد و اگر مؤنث بود ضروری است که تا آخرین نفس در برابرش تسلیم شد.»

اسامه عجاج، نویسنده، روزنامه‌نگار، سردبیر روزنامه‌ی الأخبار و مسئول بخش اخبار کشورهای عربی این روزنامه دراین‌باره به رصیف22 می‌گوید: «برای نخستین بار در سال 1990 با قذافی دیدار کردم. به نظر من او دارای یک شخصیت چندلایه است. افکار و ایده‌هایی دارد که از نظر برخی رؤیاست و به‌هیچ‌وجه امکان تحقق‌یافتن‌شان وجود ندارد اما او به آن‌ها کاملاً اعتقاد دارد و در کتابش (الأخضر: کتاب سبز) که پس از زمامداری لیبی تألیف کرد، آن‌ها را شرح می‌دهد.»

عجاج می‌افزاید:«بزرگ‌ترین رویای او ایجاد اتحاد میان کشورهای عربی بود و به‌خاطر این رویا با برخی کشورها وارد تنش شد که معروف‌ترین‌شان تنش با مصر و عربستان سعودی بود. همچنین به این دلیل ارتباطاتش با الجزایر و سودان بی‌ثبات شده بود. او وقتی دید که امکان تحقق رویای اتحاد کشورهای عربی وجود ندارد، رویای خود را در سازمان اتحاد کشورهای آفریقایی پیگیری کرد. قذافی با استفاده از امکانات کشورش توانست نظر کشورهای آفریقایی را جلب کند و سازمان اتحاد کشورهای آفریقایی را به عنوان گامی در مسیر وحدت کشورهای آفریقایی تعریف کرد.»

وی در ادامه می‌گوید: «قذافی فکر می‌کرد که در حال رهبری جهان عرب در رویارویی با غرب است، اما بعدها و پس از سقوط صدام حسین برای ازمیان‌برداشتن همه‌ی عوامل اختلاف‌نظر با غرب تلاش کرد و به بحران «لوکربی» پایان داد (بحرانی که بر اثر سقوط پرواز 103 پان آم، یکی از پروازهای پان‌امریکن رخ داد).

دیدگاه قذافی نسبت به اسرائیل از دید برخی، مخالف دیدگاه رایج در کشورهای عربی بود؛ زیرا او از تشکیل یک کشور دموکراتیک مشترک برای اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها بدون توجه به ابعاد دینی مسئله‌ی فلسطین سخن گفته بود. با این حال زمانی که یاسر عرفات برای امضای توافق غزه–اریحا با اسرائیل تلاش می‌کرد، قذافی فلسطینی‌ها را از خاک لیبی اخراج کرد و این اقدام او منجر به بحرانی انسانی شد تا اینکه او اندکی بعد از تصمیمش عقب‌نشینی کرد.»

وی در ادامه می‌گوید: «قذافی همچنین تلاش کرد از طریق تأسیس یک رژیم سیاسی جدید و غیرمعمول در جهان، روال رایج کشورداری را تغییر دهد و حکومتی تأسیس کند که در آن مردم نماینده‌ی حکومت باشند. به همین دلیل می‌توان گفت که قذافی بیش از آن‌که سیاستمدار باشد یک رویاپرداز بود. به نظر من به‌خلاف برخی که او را دیوانه توصیف می‌کنند او هوش ذاتی استثنائی داشت و با هوش خود توانست به زمامداری کشوری به مساحت یک قاره برسد. جالب این‌که او تنها با داشتن 10 تانک زرهی توانست به حکومت دست یابد و علی‌رغم تنش شدید با کشورهای غربی توانست برای چند دهه حکومت را در دست داشته باشد.»

وی در پایان گفت: «یک روزنامه‌نگار در سفر قذافی به هندوستان از او پرسید نظرت درباره این گفته‌ی سادات (انور سادات، رئیس‌جمهور اسبق مصر) که شما دیوانه هستید، چیست؟ قذافی در پاسخ گفته بود: من سادات را به عنوان رئیس‌جمهور مصر می‌شناسم نه به عنوان روان‌پزشکی که دیوانه‌گان را شناسایی می‌کند. البته قذافی در سالیان ریاست‌جمهوری خود از ویژگی‌هایی که او را فردی غیرعادی و ناهنجار معرفی می‌کردند برای تقویت سلطه‌ی خود در لیبی بهره جست.»

هشام ناصف، مشاور روانشناسی در گفتگو با رصیف22 می‌گوید: «قذافی یک فرمانده‌ی نظامی با سطح هوش پایین بود. او فرد کودن یا بسیار باهوش نبود. توانایی‌های او در حد به‌شکوفایی‌رساندن یک کشور نبود. او برای اسلحه بیش از شخصی که آن را به‌دست گرفته است، احترام قائل می‌شود.»

وی در ادامه می‌افزاید: «مشکل اصلی قذافی توهم عظمت و بزرگی بود. از طرفی او آن‌گونه که خود تصور می‌کرد باهوش نبود و با توجه به مراحل مختلف زندگی‌اش می‌توان گفت که او فردی بی‌ثبات بود که اغلب تصمیماتش را بدون تحلیل و بررسی‌های منطقی می‌گرفت.»

41 سال پیش نزار قبانی، شاعر معروف عرب، در یادداشتی تحت عنوان «کف‌خوانی معمر قذافی» نوشت :«معمر قذافی یک رهبر کلاسیک نیست تا مسائل را به شیوه نقادانه‌ی کلاسیک مورد بحث قرار دهد. او مجسمه‌ای دارای اجزای تفکیک‌شده در موزه‌ی موم عربی (اشاره به موزه موم شهر حلوان در نزدیکی قاهره) هم نیست. قذافی پدیده‌ای است استثنائی مانند رعد و برق و بادهای بهار.»