خیابان فؤاد در اسکندریه... ام‌کلثوم از آن گل می‌خرید و کاوافی ساکنش بود

خیابان فؤاد جذبه‌ای متفاوت از همه‌ی خیابان‌های اسکندریه دارد؛ آنجا، با شمایل خاصش، محل تلاقی تمدن‌هاست. ستون‌ها و دیوارهایش هنوز آثار و نشانه‌هایی را که گذر زمان در زدودنشان ناکام مانده، حفظ کرده‌اند.

فؤاد که یکی از قدیمی‌ترین خیابان‌های جهان به‌شمار می‌آید در منطقه‌ی ایستگاه الرمل واقع شده و عمود بر خیابان معروف دانیال نبی است.

حمدی غنیم، کاوشگر مصری آثار باستانی، در گفت‌وگو با رصیف۲۲ می‌گوید: «تقریباً ۲۴ قرن پیش دیناکراتیس (Dinocrates)، معمار یونانی و مشاور اسکندر مقدونی، سنگ بنای شهر اسکندریه را گذاشت و آن را به سبک شطرنجی طراحی کرد.»

وی می‌گوید: «تأسیس خیابان فؤاد به دوره‌ی امپراطوری بطلمیوسی بازمی‌گردد. در قدیم به آن راه کابونی می‌گفتند، ماده‌ای سفال‌مانند که در ساخت ستون‌های آن استفاده شده است. به‌مرور زمان، نام آن را میناء رشید (بندر رشید) گذاشتند، زیرا خیابان از دروازه‌ی رشید شروع و به روستای أبی قیر منتهی می‌شد. پس از چندی، به ملک فؤاد تغییر نام یافت و در آغاز انقلاب جولای ۱۹۵۲، راه آزادی و سپس جمال عبدالناصر نام گرفت.

«این خیابان کانون فعالیت ادبی و هنری در اسکندریه به‌شمار می‌رود. همچنین کاوافی، شاعر یونانی، در آن خیابان اقامت داشت و ام‌کلثوم، گاهی اینجا می‌آمد و از مغازه‌ای قدیمی گل می‌خرید.»

در خیابان فؤاد که از ایستگاه الرمل شروع شده و تا محله‌ی المنشدیه ادامه می‌یابد، بیش از پنجاه عمارت تاریخی وجود دارد. چندین خیابان و کوچه‌ی فرعی از آن منشعب می‌شوند که برخی‌شان معروف و عظیم هستند، همچون خیابان دانیال نبی و محله‌ی قدیمی کوم الدکه.»

حمدی غنیم درباره‌ی این خیابان قدیمی می‌گوید: «یکی از مهمترین آثار باستانی واقع در خیابان فؤاد سالن اپرای اسکندریه است که ساخت آن سال ۱۹۱۸ آغاز و سال ۱۹۲۱ به‌صورت رسمی با نام تیاترو محمد علی (سالن تئاتر محمد علی) افتتاح شد. جورج پارک، معمار فرانسوی، این سالن را با الهام‌گرفتن از طرح اپرای وین و سالن تئاتر اودئون پاریس، طراحی کرد. سی‌ام ژوئن ۱۹۲۱، نمایش «شهرزاد» به‌عنوان نخستین اجرا در سالن اپرای اسکندریه‌ی مصر روی صحنه رفت. سال ۱۹۶۲، این سالن به‌خاطر نقش سید درویش، آهنگساز بزرگ مصری، در ارتقای موسیقی عربی به سالن اپرای سید درویش تغییر نام یافت.

موزه‌ی ملی اسکندریه نیز در خیابان فؤاد است. این موزه در کاخ تاریخی متعلق به اسعد باسیلی، یکی از اهالی ثروتمند اسکندریه و از تجار معروف چوب، قرار دارد. او این کاخ را به‌سبک معماری ایتالیایی ساخته بود و تا سال ۱۹۵۴، پیش از واگذارکردنش به سفارت آمریکا، در آن سکونت داشت. این کاخ تا سال ۱۹۹۶ محل اقامت کنسولگر آمریکا در اسکندریه بود و سپس توسط شورای عالی آثار باستانیِ وابسته به وزارت فرهنگ مصر خریداری، ترمیم و بازسازی شد و ابتدای قرن جاری به موزه تغییر کاربری داد.

این موزه حاوی ۱۸۰۰ اثر باستانی، متعلق به همه‌ی دوره‌های تاریخی مصر، از تاریخ باستان گرفته تا دوران معاصر، است. یکی از امتیازهای منحصربه‌فرد این موزه‌ی ملی سالن ویژه‌ای است که آثار باستانی استخراج‌شده از اعماق دریای مدیترانه را در خود جای داده و بازدید از آن برای عموم آزاد است.»

مینا ذکی، بنیانگذار طرح الجولة برای حافظت از اشیای تاریخی، میراث و مستندسازی آنها، در گفت‌وگو با رصیف۲۲ به مهمترین اتفاق‌های افتاده در خیابان فؤاد اشاره می‌کند و می‌گوید: «این خیابان شاهد تلاش شاهزاده سیف‌الدین، برادر شیوه‌کار، همسر ملک فؤاد، برای ترور پادشاه احمد فؤاد اول در باشگاه محمد علی بود؛ گلوله به کتف فؤاد خورد و برای درمان راهی فرانسه شد. وی سپس به مصر بازگشت، زمام کشور را به دست گرفت و شاهزاده سیف‌الدین را مجبور کرد تا توی تیمارستانی در منطقه‌ی عباسیة اقامت گزیند.»

وی در ادامه‌ی این گفت‌وگو می‌گوید: «اینجا محل احداث نخستین سالن سینما در خاورمیانه و دومین سالن سینما در جهان نیز است. سال ۱۸۹۶، تنها دوازده روز پس از نمایش نخستین تصویرهای متحرک در فرانسه، برادران لومیر، مخترعان سینما، تصمیم گرفتند سالنی را در باشگاه محمد علی اسکندریه افتتاح کنند که متأسفانه، بعدها تخریب شد و حالا به همان شکل رها شده است.»

جالب توجه اینکه به‌گفته‌ی مینا، مرقد سیدی المتولی، قاری سرشناس مصری، در محوطه‌ی کلیسای واتیکان در خیابان فؤاد است. همچنین پاتریک ارامنه که نوبار باشا، اولین نخست‌وزیر مصر، نیز در آنجا مدفون است، در این خیابان واقع شده. همچنین، دو قبر منتسب به فرزندان امام علی، مسجد سیدی مفرح و ساختمان توریل که روی یک مخزن فلزی دوطبقه‌ی باستانی قرار دارد، اینجاست.

«از ویلای مخلع پاشا، واقع در همین خیابان، سعد زغلول، رهبر مصری، برای اهالی اسکندریه سخنرانی کرد و آنان را به ادامه‌ی مبارزه علیه نیروهای اشغالگر انگلیسی فراخواند. در همان روز، سید درویش جشن عمومی باشکوهی برگزار کرد.»  

ذکی می‌گوید: «در تقاطع خیابان فؤاد با خیابان دانیال نبی، آن اتفاق معروف دهه‌ی هفتاد میلادی افتاد: جنازه‌ی میرفت، دختری که بعداً به عروس اسکندریه شهرت یافت، مفقود شد؛ میرفت همراه نامزدش درحال پیاده‌روی بود که ناگهان زمین نشست کرد و چاله‌ی بزرگی او را بلعید و جسدش میان شبکه‌ای از طبقات زیرزمینی سقوط کرد. سرانجام آتش‌نشانان و غواصان، پس از بیست‌ویک تلاش شبانه‌روزی، اسم او را جزو لیست مفقودان اعلام کردند.»

باسم فاروق، یکی از دانشجویان دانشکده‌ی هنرهای زیبا و از شرکت‌کنندگان مسابقه‌ی بازسازی خیابان فؤاد، در گفت‌وگو با رصیف۲۲ می‌گوید: «این خیابان کانون فعالیت ادبی و هنری در اسکندریه به‌شمار می‌رود. در آن تعداد زیادی سینما، مرکز نوآوری الحریه (آزادی) و سالن تئاتر سید درویش قرار دارد. همچنین کاوافی، شاعر یونانی، در آن خیابان اقامت داشت و ام‌کلثوم، خواننده‌ی شهیر عرب، گاهی اینجا می‌آمد و از مغازه‌ای قدیمی گل می‌خرید.»

وی می‌گوید: «از ویلای مخلع پاشا، واقع در همین خیابان، سعد زغلول، رهبر مصری، برای اهالی اسکندریه سخنرانی کرد و آنان را به ادامه‌ی مبارزه علیه نیروهای اشغالگر انگلیسی فراخواند. در همان روز، سید درویش جشن عمومی باشکوهی برگزار کرد. این خیابان باشگاه محمد علی را که ادوارد مورگان فورستر، رمان‌نویس معروف انگلیسی، نیز از اعضای آن بود، در خود جای داده است.»

خالد عوض، کارگر گل‌فروشی، به رصیف۲۲ می‌گوید: «در گذشته، خیابان فؤاد محل تردد نخبگان بود و اغلب ساکنانش هم غیرمصری بودند، اما اکنون وضعیت ۱۸۰ درجه تغییر کرده است. قبلاً مشتریان ما از ستاره‌های مشهور سیاست و هنر بودند: ام‌کلثوم، اسماعیل یاسین، هنرپیشه‌ی معروف مصر و فرید الاطرش، خواننده و نوازنده‌ی مصری، تقریباً هر ماه از ما خرید می‌کردند، زیرا مغازه‌ی ما از سراسر جهان گل می‌آورد؛ یا به‌عبارتی، ما گل‌هایی عرضه می‌کردیم که در سایر گل‌فروشی‌های مصر یافت نمی‌شد. اما اکنون استقبال عمومی نسبت به خرید گل کم شده است، مگر در مناسبت‌های خاصی مانند ولنتاین.

سال ۲۰۱۳، تعدادی از کارآفرینان تصمیم گرفتند برای جذب گردشگر، در فضای مناسب آن خیابان رستوران و کافی‌شاپ راه بیندازند، اما به‌نظر منتقدان، این کسب‌وکارها چهره‌ی یکی از مهمترین خیابان‌های جهان را خدشه‌دار کرده است.»

سعید رجب، مالک یک رستوران در خیابان فؤاد، می‌گوید: «دکور برخی از کافی‌شاپ‌ها و رستوران‌های اینجا مدرن است تا توجه گردشگران را جلب کند، اما می‌توان گفت که همه‌ی آنها با حال‌وهوای خیابان سازگارند و خدشه‌ای به چهره‌ی آن وارد نکرده‌اند. اگر می‌خواهید شمایل واقعی خیابان فؤاد را ببینید، باید در جشن‌های بهار و جشن ملی استان اسکندریه بیایید اینجا. در این جشن‌ها، فؤاد چهره‌ی باشکوهی به‌خود می‌گیرد: کاروان‌های بزرگ، حامل گل‌های زیبا و رنگارنگ، با تصاویری از مهمترین اماکن تاریخی اسکندریه بر فرازشان، همراه با نواختن موسیقی، از میان انبوهی از بازدیدکنندگان که در حاشیه‌ی خیابان نظاره‌گرند، می‌گذرند.»

مراد وافی، هفتاد ساله، بهترین لحظات عمرش را در خیابان فؤاد گذرانده است. او می‌گوید: «روزهای خوشی بود، اما شرایط تغییر کرده و فؤاد به خیابانی معمولی همچون سایر خیابان‎‌های اسکندریه، تبدیل شده است، به‌ویژه پس از آنکه ظاهر خیابان با ورود مدرنیته و تکنولوژی تغییر کرد.»

فرزندان مراد وافی از مصر مهاجرت کرده‌اند، اما او همچنان بر زندگی در خیابان فؤاد اصرار دارد و می‌گوید: «این خیابان تولد من را دیده است، باید مرگم را نیز ببیند.»